نمایه

بسم الله الرحمن الرحیم

«یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمین‏»؛ اول ترجمه آیه را ارائه می ‎کنیم، من ترجمه‌ها را چند مورد آن را بررسی کردم آن ترجمه‎ای که به نظرم دقیق‎‌تر بود و از بین حدود 7 ترجمه که بررسی کردم و به همه شماها هم توصیه می‏کنم این ترجمه را پیدا کنید و از این ترجمه استفاده کنید، یعنی به صورت چاپ شده وجود دارد، ترجمه‎ای هست که عنوانش این است که اگر خواستید در اینترنت هم جستجو کنید، ترجمه بر اساس تفسیر المیزان، نه ترجمه تفسیر المیزان! ترجمه بر اساس تفسیر المیزان که آقای صفوی این کار را انجام داده‎اند که خیلی ترجمه ارزشمند و عالی است. ترجمه اینطور شده است که: ای کسانی که ایمان آورده‌اید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» اگر فاسقی برای شما خبر مهمی آورد «فَتَبَیَّنُوا» پس درباره آن تحقیق کنید «أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ» تا مبادا از روی نادانی به قومی آسیب برسانید!  «فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمین‏»، آنگاه از آنچه بر سرشان آورده‎اید پشیمان شوید. این هم ترجمه و در قسمت بعد شأن نزول آیه را بیان می‏کنیم که دو شأن نزول برای آیه بیان شده است که یکی از آنها که معتبرتر است را بیان می‏کنیم که این در مجمع البیان از مرحوم طبرسی ذکر شده است و آن هم این است که پیامبر(ص) جناب ولید را برای دریافت زکات سراغ قبیله بنی المصطلق فرستادند و این آقا رفت و تصمیم گرفت که این مأموریت را انجام بدهد.

حالا من به عنوان یک نکته الحاقی در مورد ولید برای شما بگویم، چون این در تاریخ اسلام این اسم به گوش شما ممکن است قبل از این هم رسیده باشد؛ ببینید ما سه تا ولید داریم، سه ولید که اینها معروف هستند و اسم شان در تاریخ می‌آید. یکی ولید بن مغیره است، یکی ولید بن عُقبه است و یکی هم ولید بن عُتبه است. من می‎‏خواهم این سه تا را بگویم تا شما بشناسید.

ولید بن مغیره از مشرکین زمان پیامبر بوده، یعنی از همه اینها مُسن‎تر و قدیمی‎تر بوده است و پسرش خالد بن ولید به ظاهر از مسلمان‎ها بوده که در زمان خلفا هم نقش داشته و مسئولیت داشته و جزء فرماندهی بوده و ماجراهای معروفی دارد که حالا ما الآن درصدد بیانش نیستیم؛ ولی این آقای خالد هم توی این شأن نزول این آیه، پسر این آقای ولید بن مغیره اسمش بود و ما با آن سر و کار داریم.

شخصیت دوم که بعد از این است ولید بن عُقبه است، ولید بن عُقبه اگر می‏خواهید در ذهنتان بشناسید کی است همان نقشی هست که آقای محمدرضا شریفی‎نیا در سریال امام علی(علیه السلام) ایفا می‎کرد، یعنی استاندار مدینه بود در زمان خلیفه سوم، آقای عثمان که این مال آن دوره است. یعنی درگیری وی با امیرالمؤمنین بود.

و نفر سوم ولید بن عُتبه است که این عقب‎تر است و این آقای ولید بن عُتبه همان کسی است که در زمان قیام امام حسین(علیه السلام) استاندار مدینه بود و در آغاز قیام امام حسین چون امام در مدینه بودند با ایشان یک سری برخوردهایی داشتند و با ایشان یک سری گفتگوهایی از آنها تو تاریخ ثبت شده است. پس ولید بن عُقبه استاندار کوفه بود در زمان امیرالمؤمنین و ولید بن عُتبه استاندار مدینه بود در زمان امام حسین(علیه السلام).

خوب حالا این فردی که ما توی این آیه داریم درباره او صحبت می‏کنیم کدام فرد است؟ ولید بن عُقبه است که توی این آیه داریم در مورد آن صحبت می‎کنیم، ولید بن عُقبه رفت تا زکات را از این قوم بنی المصطلق دریافت بکند. ولید از قبل یعنی از زمان قبل از اسلام یک کدورت و دشمنی با این قبیله بنی المصطلق داشت! وقتی رفت نزدیک اینها شد، از راه دور دید اینها با یک حالت خوش‌آمدگویی و استقبالی سراغ ولید آمدند، ولید وقتی این صحنه را دید تصوّر کرد که اینها برای کشتن او می‎آیند! چون یک خصومتی از قبل داشت، همین که این صحنه را دید بدون اینکه بررسی بکند سراغ پیامبر آمد، یک جوری که سایر مسلمانان هم مطلّع شدند و به صورت خیلی مطمئنی گفت که آقا ما رفتیم از اینها زکات بگیریم، اما اینها آمدند تا ما را بکشند و از پرداخت زکات هم خودداری کردند، این را هم گفت و پیغمبر هم شنید و مسلمانان هم شنیدند و بنا را بر این گذاشتند که این خبر درست است و شروع به فشار آوردند به پیغمبر آوردند برای اینکه ما باید با اینها بجنگیم، چرا؟ چون زکات دادن یک جوری حاکمیّتی بود و ندادن زکات در حکم اعلام مبارزه و اعلام قیام بر علیه حکومت تلقّی می‏شد!

در حقیقت اگر این خبر درست بود و از پرداخت زکات خودداری می‏کردند داشتند اعلام می‏کردند که ما حکومت مرکزی را قبول نداریم و در مقابل آن می‎جنگیم و در حقیقت این کار ارتداد محسوب می‏شود و پیغمبر باید با آنها می‎جنگید؛ پس این خبر، خبر مهمی بود و توی این آیه هم تعبیر «نَبأ» آورده است و نبأ یعنی خبر مهم! مردم هم فشار آوردند و گفتند پس باید برویم بجنگیم که این آیه نازل شد:

گفت: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» آقایانی که ادِّعای ایمانتان می‏شود، «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ» اگر یک آدمی که عدالتش در خبر معلوم نیست، حالا چه از نظر ویژگی‎های شخصی و چه از نظر اینکه این آدم با این قوم سابقه داشته و قبلاً با آنها خصومت و عداوت داشته است، شما چرا زود این را قبول می‏کنید و تازه به پیامبر هم فشار می‎آورید؟ نرفتید بررسی کنید که درست است و یا غلط است! بر فرضی هم که بررسی کردید، پیغمبر اینجا ایستاده است و شما چرا جلو می‎زنید و فشار به رهبر می‎آورید که برو و با اینها بجنگ! این آیه نازل شد که شما بروید تبیُّن کنید و همین اتفاق هم افتاد؛ پیغمبر، خالد بن ولید را منتهی نه خالد بن ولید پسر این ولید، بلکه پسر آن ولید بن مغیره او را پیغمبر به سراغ بنی المصطلق فرستاد و آن هم شبانه به آنجا رفت و یک فرستادگانی را فرستاد و اینها بین کوچه و پس کوچه‏های محل زندگی بنی المصطلق گشتند و آمدند برای خالد خبر آوردند و گفتند که ما رفتیم اذان اینها را شنیدیم، صدای نمازشان را شنیدیم به چشم خودمان دیدیم که آره اینها اسلام را پذیرفتند و وفادار به اسلام هستند و نه چنین حرفی نیست و اینها مرتدّ نیستند!

بعد صبح که شد خود خالد رفت و این راستی آزمایی را شخصاً انجام داد و دید که درست است و اینها وفادار هستند و در حقیقت برای استقبال ولید آمده بودند نه برای کشتن او! آمد و خبر را به پیغمبر داد و خلاصه این آیه هم در ادامه همین را می‏گوید و می‌فرماید: «أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ» اگر شما بدون تبیّن عمل می‏کردید می‎رفتید و این قوم را با جهالت خودتان به آنها آسیب می‌زدید «فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمین‏»، بعد هم از آن کاری که خودتان کردید پشیمان می‏شدید. این یعنی شأن نزول این آیه که ما خدمت شما عزیزان بیان کردیم.

حالا توی بعضی روایات از پیغمبر نقل شده است که در همین جا فرمود که «التّأنِّی» حالا در بعضی‎ جا تعبیر دیگری به کار برده‎اند، فرمودند که: «التّأنّی مِنَ اللَّه وَ العَجَلَةُ مِنَ الشَّیطَان‏»، یعنی این اخلاق الهی است که آدم تأنّی کند، تأمّل کند و عجله کردن اخلاق شیطانی است. البته اینجا باید توجه داشت که منظور از این عجله‎ای که توی فارسی هم می‏گوییم عجله کار شیطان است، به این معنا نیست که ما همه کارها را باید عقب بیندازیم یا طول بدهیم و آن را کشش بدهیم! یا آنجایی که می‏گوید تأنّی کار خدایی است به این معنا نیست که ما هر کاری را باید به صورت خلاصه زماندار انجام بدهیم، منظور طی کردن مقدّمات لازم برای انجام درست یک کار است، یعنی شتاب زده عمل نکن! اینجا مقدمه چی بود؟ تبیُّن، تحقیق، راستی آزمایی؛ می‎‏گوید اگر شما این مقدمه‎ای که لازمه یک کار درست است، کار درست کاری است که پشیمانی به دنبال ندارد، اگر آن مقدمات را انجام دادید آن کار، کار خدایی است و اگر انجام ندادید این رفتار، رفتار شیطانی است. پس عجله به این معنا، عجله به معنای ترک مقدماتی که لازم است برای کار درست و درمان و آنجا هم تأنّی یعنی انجام دادن آن مقدمات.

پس این هم یک روایت از پیغمبر که من این را فقط در یک منبع در احتجاج مرحوم طبرسی این روایت ذکر شده است. در بعضی از روایات‏ها به جای «تأنّی» گفته شده است «الإِنَاءَةُ مِنَ اللَّهِ وَ الْعَجَلَةُ مِنَ الشَّیْطَان‏»، خوب این هم از این نکته؛